قياس

مباحث قضايا مقدمه‏ای است برای مبحث " قياس " ، همچنان كه مباحث‏
كليات خمس مقدمه‏ای بود برای مبحث " معرف " .
ما در درس دوم گفتيم كه موضوع منطق " معرف " و " حجت " است .
بعدا خواهيم گفت كه عمده‏ترين حجتها قياس است . پس همه مباحث منطق در
اطراف معرف و قياس دور می‏زند .
در يكی از درسها گفتيم كه مسأله تعريفات به طوری كه بتوان اشياء را
تعريف تام و تمام كرد و به اصطلاح " حد تام " اشياء را كشف كرد ، از
نظر فلاسفه امری دشوار و در برخی موارد ناممكن است ، و لهذا منطقيين‏
چندان توجهی به باب " معرف " ندارند . عليهذا با توجه به اين كه‏
موضوع منطق " معرف " و " حجت " است و با توجه به اين كه مباحث "
معرف " كوتاه و ناچيز است و با توجه به اين كه عمده حجتها " قياس "
است معلوم می‏شود كه محور منطق " قياس " است .

قياس چيست ؟

در تعريف قياس گفته‏اند : " قول مولف من قضايا بحيث يلزم عنه لذاته‏
قول آخر " يعنی قياس مجموعه‏ای فراهم آمده از چند قضيه است كه به صورت‏
يك واحد در آمده و به نحوی است كه لازمه قبول آنها ، قبول يك قضيه ديگر
است .
بعدا كه درباره ارزش قياس بحث می‏كنيم ، فكر را به تفصيل تعريف‏
خواهيم كرد . اينجا ناچاريم اشاره كنيم كه : فكر عبارت است از نوعی عمل‏
ذهن روی معلومات و اندوخته‏های قبلی برای دست يابی به يك نتيجه و تبديل‏
يك مجهول به يك معلوم . بنابراين از تعريفی كه برای قياس كرديم معلوم‏
شد كه قياس خود نوعی فكر است .
فكر اعم است از اين كه در مورد تصورات باشد و يا در مورد تصديقات .
و در مورد تصديقات هم فكر به سه نحو می‏تواند صورت گيرد ، كه يكی از آن‏
سه صورت قياس است . پس فكر اعم از قياس است . به علاوه " فكر " به‏
عمل ذهن از آن جهت كه نوعی كار و فعاليت است اطلاق می‏شود ، اما قياس‏
به محتوای فكر كه عبارت است از چند قضيه با نظم و ارتباط خاص اطلاق‏
می‏گردد .
اقسام حجت : حجت به نوبه خود بر سه قسم است . يعنی آنجا كه می‏خواهيم‏
از قضيه يا قضايايی معلومه ، به قضيه‏ای مجهول دست بيابيم ، سير ذهن ما
به سه گونه ممكن است :
1 - از جزئی به جزئی ، و به عبارت بهتر از متباين به متباين . در اين‏
حال سير ذهن ما افقی خواهد بود . يعنی از نقطه‏ای به

كلی عام و خاص مطلق‏اند ، اگر سير ذهن از خاص به عام باشد داخل در
استقراء است ، و اگر از عام به خاص باشد داخل در قياس است .
پس باقی می‏ماند آنجا كه دو كلی متساوی باشند يا عام و خاص من وجه . >

گفته شد چند چيز معلوم شد :
1 - اكتساب معلومات يا از طريق مشاهده مستقيم است كه ذهن عملی انجام‏
نمی‏دهد ، صرفا فراورده‏های حواس را تحويل می‏گيرد و يا از طريق تفكر بر
روی مكتسبات قبلی است كه ذهن به نوعی عمل و فعاليت می‏كند . منطق به‏
قسم اول كاری ندارد . كار منطق اين است كه قوانين درست عمل كردن ذهن را
در حين تفكر به دست دهد .
2 - ذهن تنها در صورتی قادر به تفكر است ( اعم از تفكر صحيح يا تفكر
غلط ) كه چند معلوم در اختيار داشته باشد . يعنی ذهن با داشتن يك معلوم‏
قادر به عمل تفكر ( ولو تفكر غلط ) نيست . ذهن حتی در مورد " تمثيل "
نيز بيش از يك معلوم را دخالت می‏دهد .
3 - معلومات قبلی آنگاه زمينه را برای تفكر و سير ذهن ( ولو تفكر غلط
) فراهم می‏كند كه با يكديگر بيگانه محض نبوده باشند . اگر هزارها
معلومات در ذهن ما اندوخته شود كه ميان آنها " جامع " يا " حد مشترك‏
" در كار نباشد محال است كه از آنها انديشه جديدی زاده شود .
اكنون می‏گوييم لزوم تعدد معلومات و همچنين لزوم وجود جامع و حد مشترك‏
ميان معلومات ، زمينه را برای عمل تفكر فراهم می‏كند ، و اگر هر يك از
اين دو شرط نباشد ذهن قادر به حركت و انتقال نيست ولو به صورت غلط .
پاورقی :
> اكنون می‏گوييم اگر دو كلی متساوی باشند داخل در باب قياس‏اند و اگر
عام و خاص من وجه باشند داخل در تمثيل‏اند .

اما يك سلسله شرايط ديگر هست كه آن شرايط " شرايط صحيح حركت كردن‏
فكر " است يعنی بدون اين شرايط هم ممكن است ذهن حركت فكری انجام دهد
، ولی غلط انجام می‏دهد و غلط نتيجه‏گيری می‏كند . منطق اين شرايط را بيان‏
می‏كند كه ذهن در حين حركت فكری به غلط و اشتباه نيفتد ( 1 ) .
پاورقی :
( 1 ) اينجا جای يك پرسش هست و آن اين است كه بنابر آنچه گذشت ،
كسب معلومات ما يا از طريق مشاهده مستقيم است يا از طريق تفكر ، و
تفكر يا از نوع قياس است و يا تمثيل و يا استقراء ، پس تكليف تجربه‏
چه می‏شود ؟ تجربه داخل در كداميك از اينها است ؟ پاسخ اين است كه‏
تجربه از نوع تفكر قياسی است به كمك مشاهده . ولی قياسی كه آنجا تشكيل‏
می‏شود همانطوری كه اكابر منطقيين گفته‏اند قياسی خفی است كه اذهان خود
بخود انجام می‏دهند و ما در فرصتی ديگر درباره آن بحث خواهيم كرد . كسانی‏
از نويسندگان جديد كه پنداشته‏اند تجربه از نوع استقراء است اشتباه‏
كرده‏اند .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: